Mediteren is (ook) een ontspanningsoefening
Cursist Ana vertelt in de dialoogronde na een stilzitoefening dat ze verdriet voelde tijdens en na de oefening. Ze zegt: ‘Ik wil wel ontspannen, maar niet dit verdriet voelen.’
In mijn reactie vertel ik dat spanning functioneel is: om het verdriet eronder te houden, is (spier-)spanning nodig.
Zodra je gaat ontspannen, kan verdriet of elke andere emotie voelbaar worden. Eigenlijk is iedere ontspanningsoefening een verkenning van het verdedigings-en controlemechanisme. Daar gaat yoga-beoefening in essentie om: een vrijer mens worden door de bewustwording van de opgebouwde patronen en de daarbij horende spanning. Door goed te leren voelen bij en na elke asana, pranayama, meditatie en ontspanningsoefening kan de yogabeoefenaar ervaren hoe hij zichzelf gevangen houdt in oude vertrouwde fysieke en mentale basishoudingen en patronen. Meditatie en de ontspanning in elke oefening zijn belangrijke ‘tools’ in dit bevrijdingsproces.
Mediteren is daarom een onontbeerlijk aspect van elke yogales. Zonder het meditatieve aspect blijft zelfs de mooiste yogales incompleet. Het aanbieden van dit onderdeel vraagt dus ook een plek in de opleiding van elke student. Tijdens de Samsara Yoga Opleidingen is het essentieel dat iedere cursist zijn/haar proces aan gaat, de fysieke en mentale spanningen onderzoekt en helder krijgt hoe dit bevrijdingsproces eigenlijk een ontspanningsproces is. Daarom is ‘Yoga als kunst van het ontspannen’ van Wolter Keers en Jacques Lewensztain een basisboek in de opleiding. Onze studenten zoeken in eigen tempo hun eigen weg en nemen als student en later als docent niet klakkeloos de stijl of woorden van opleiders of ‘goeroes’ over. Dat betekent dat je je als yogastudent en yogadocent gewaar blijft van je didactische kwaliteiten met jouw specifieke kracht en valkuilen. Je blijft je ontwikkelen en je blijft je professionaliseren. Wij kiezen vaak voor het woord ‘stilzitten’ in plaats van mediteren omdat stilzitten het oefenaspect benadrukt en mediteren allerlei verwachtingen en beelden en dus drempels creëert.
Lees de beschrijving van de oefening: ‘Stilzitten met aandacht voor spanning en ontspanning’
Stilzitten
Stilzitten is net als andere yogaoefeningen gewoon een oefening. Je hoeft er niet speciale voorwaarden aan te koppelen, zoals: ‘Ik moet wel rustig zijn; ik moet wel in balans zijn; ik heb het nu te druk, morgen komt beter uit; ik ben nu moe, dus kan het nu niet, etc.’ Soms is stilzitten rustig en sereen, soms laat je jezelf meenemen door gedachten of een gevoel. Dat is niet erg. De leer van de Advaita stoelt op het uitgangspunt dat alles er al is, dat niets ‘niet goed’ is. Geen goed, geen fout. Er is geen oordeel over wat je ontmoet. Er is waarnemen zonder voorkeur en afkeer. Dat is flink oefenen! Autorijden heb je ook geleerd door het te DOEN. Stilzitten is eigenlijk de yogaoefening om te komen tot een meer meditatieve staat van zijn. Niet alleen in de tijdsspanne dat je daadwerkelijk zit, maar juist ook in je dagelijks leven.
Meditatief zijn
Meditatief zijn is het doorzien en weglaten van alle projecties en conditionering. Het ervaren van heelheid en verbinding met al wat is. Er zijn vele woorddefinities gegeven voor iets waar woorden niet meer aanwezig zijn. We kunnen bijna niet zien, horen, waarnemen zonder te projecteren wat we geleerd en ervaren hebben. Onze culturele en persoonlijke bagage komt onmiddellijk als filter tussen de waarnemer en de waarneming. Hoewel het een onmogelijke opgave lijkt, is dit groeiproces naar heelheid, dit verlangen naar een vrij mens te zijn in ieder van ons aanwezig. Het enige wat we kunnen doen is oefenen! Oefenen in het waarnemen en ervaren van spanning en ontspanning. Stilzitten is dus een meditatieve oefening. En eigenlijk is elke ontspanningsoefening ook een meditatieve oefening. Hier lopen voor mij de termen ‘stilzitten’, ‘mediteren’ en ‘ ontspanningsoefening’ in elkaar over. Al deze oefeningen kenmerken zich door bewustwording: Wat is spanning eigenlijk? Wat is ont-spanning? Hoe weet je het verschil? Wat is de functie van deze spanning? Wat gebeurt er als ik dat gevoel zonder oordeel onderzoek? Toegewijd en vertrouwend op het weten dat de ontspannen staat van zijn in ons aanwezig is. Altijd.
Mediteren in de yogales
Uitgaande van het meditatieve aspect in je les, is een belangrijke werkvraag voor de (yoga-)docent: waartoe zit ik hier op dit matje les te geven? Daar besteden wij bij Samsara veel aandacht aan. Pas wanneer je je geschiedenis kent en je nood doorziet, kun je je valkuilen zien en door deze bewustwording kun je deze specifieke kwaliteiten als docent bewust inzetten. Dan wordt je valkuil je kracht. Dan kun je geven wat er nodig is i.p.v. geven wat je zelf nodig hebt of zomaar een oefening ‘omdat jij deze zo leuk vindt’. Dan kun je je cursisten spiegelen en dienstbaar zijn aan wat er op dat moment in deze les voor deze cursist nodig is. Werkelijke beschikbaarheid is een van de belangrijkste kwaliteiten voor een yogadocent in de les. Het vraagt veel oefening en moed. Loslaten van beelden en ideeën over de wereld en onszelf geeft spanning en angst. Het vraagt bereidheid te (h-)erkennen dat we ons willen vasthouden aan het opgebouwde beeld van onszelf, aan onze persoonlijke geschiedenis. Als we afgedaald zijn naar het hoe en wat van onze motieven en drijfveren, kunnen we de volgende stap maken: Als we durven doorzien dat onze historie, ons verhaal de historie is van onze persoonlijkheid en dat wij dat niet wezenlijk ZIJN, dan kunnen we ontspannen en de controle vrijlaten. Wat daarbij steunt is inzicht in en beoefening van het Boeddhistische levensprincipe Anicca (niet is blijvend, alles is onderhevig aan verandering).
“Behandel angsten, negatieve gedachten en gevoelens
Alsof het gewone voorwerpen zijn:
Een tafeltje, een appel of een peer.
Zeg niet:
‘Die angst had er niet moeten zijn,
Die heb ik liever niet,
Die heb ik misschien van mijn grootmoeder geërfd
Of die komt door een gebeurtenis uit het verleden’,
Want dan geef je er voeding aan en veroordeel je het.
Het enige wat je ermee moet doen is het eenvoudig constateren.
‘Ha, een angst. Punt.’ En de punt is net zo belangrijk als het constateren zelf.”
Wolter Keers
Utrecht, augustus 2020
Loes van der Mee
