Aandacht, inzicht en bevrijding

 

door Danielle Bersma en Aad Verboom

 

Yoga is een reis vol ontdekkingen om te komen tot Inzicht en Bevrijding, niet om dat te bereiken, want het is niet te bereiken. Elke stap, hoe klein ook, is een stap op deze ontdekkingsreis. In de Samsara-yoga maken we deze stapjes, door te oefenen met aandacht. We observeren wat er werkelijk is en gebeurt voor, tijdens en na de oefeningen (de lichamelijke-, adem-, en meditatieve oefeningen).

“We oefenen in aandacht, een aandacht die niets uitsluit, maar waarin alles kan en mag gebeuren”, een ware uitspraak van Rita Beintema, grondlegger van de Samsara Yoga en auteur van o.a. Stilzitten en Jnana-yoga.

 

Ook in de oudere teksten van de Advaita Vedanta vind je dit terug. Shankara (8e eeuw) schrijft in “Het kroonjuweel van wijsheid”:

 

— vers 58 na yogena na s__khyena karma__ no na vidyay_ &

brahm_tmaikatvabodhena mok_a_ sidhyati n_nyath_ // 56 //

 

vertaling Aad Verboom in NL:

‘niet door de beoefening van yoga, niet door de bestudering van de S__khya filosofie, niet door het doen van goede werken of door geleerdheid; bevrijding (mok_a, het volledige loslaten) ontstaat door het inzicht dat brahman en atman een zijn, en niet anders’.

 

Het is dus niet door iets ‘te doen’, maar door ‘te laten’, dat bevrijding ontstaat.

 

Shankara beschrijft vervolgens in vers 278 dat het ‘in aandacht hiernaar kijken dit inzicht doet ontstaan’.

 

In dit artikel en nemen we de lezer mee op ontdekkingsreis en laten we aan de hand van verschillende ‘aandachts’-oefeningen zien hoe we in de Samsara Yoga werken.

 

Wanneer we oefenen in aandacht, krijgen we inzicht in ons functioneren en kunnen we bewuster leven. We kunnen ons leven stukje voor stukje ‘lichter’ maken door te zien hoe emoties werken. Veel emoties en angsten overvallen ons. In het stilzitten kun je dit leren en ervoor kiezen om angsten aan te kijken en te laten gaan.

Let wel, reële angsten zijn nuttig en moeten behouden blijven. Irreële angsten, negatieve gedachten en ongerustheden kun je leren niet meer te voeden, “los te laten”, zodat ze er na enige tijd niet meer zijn.

 

Stilzitten, een meditatieve oefening

Ga ontspannen, met een rechte rug zitten, de wervels als een blokkentoren gestapeld, zodat je zonder enige inspanning een lange tijd kunt zitten. De knieën behoren op de grond te rusten. Meestal gaat dit het beste, met een schuin kussen of bankje onder het zitvlak. Leg de duimtop boven de top van de wijsvinger, zodat zij samen een cirkel vormen. De overige drie vingers zijn gestrekt, maar niet gespannen. Adem langzaam en laag in de romp (buik, de rug en bekkenbodem) en laat na enige tijd de adem aan zichzelf over. Ga zitten zonder verwachting en observeer in open aandacht. Ga niet actief denken, kijken of luisteren, maar laat zijn wat er is. Als er gedachten komen, observeer deze gedachten, maar benoem ze niet als goed of slecht, want dat bestaat niet. Laat je niet meeslepen door gedachten, maar observeer ze als een neutrale toeschouwer en laat ze, zoals een golf in de zee, ook weer verdwijnen.

 

Angst

Zo observeer je alles wat komt, ook gevoelens en emoties. Angst kan ook regelmatig de kop opsteken. Kijk de angst aan, hou hem op afstand, alsof je een toeschouwer bent in een toneelstuk. Ga er geen binding mee aan, dus ook geen negatieve. Wanneer je de angst aankijkt en er geen binding meer mee aangaat, zal de angst ‘oplossen’.

Angst ‘hebben’ voor de angst, maar ook ‘geen angst willen hebben’ is een negatieve binding, je voedt als het ware de angst, omdat je er iets mee wilt of juist niet iets mee wilt, waardoor deze juist blijft bestaan. Door veel ‘in aandacht stil te zitten’ zul je veel ontdekken en ontwikkel je inzicht.

 

Loslaten van negatieve binding

“Sluit je ogen en stel je een roze olifant voor en kijk hiernaar. Zie zijn staartje, zijn dikke lijf, zijn logge poten en zijn flaporen en lange slurf. Wanneer je dit beeld goed voor ogen hebt, geef je jezelf de opdracht: ‘Ik wil niet meer aan de roze olifant denken’. Observeer als een toeschouwer wat er gebeurt.”

Er kunnen vele reacties zijn. Wat meestal duidelijk wordt, is hoe meer je de olifant weg wil krijgen, des te sterker hij te voorschijn komt. Pas wanneer het je eigenlijk niet meer kan schelen en je de gedachten aan de olifant niet meer voedt, pas wanneer hij weg ‘mag’ gaan en het geen ‘moeten’ meer is, dan pas kan hij vertrekken. Natuurlijk is de ‘verbinding’ met een denkbeeldige roze olifant van een geheel andere orde dan bijvoorbeeld gevoelens van angst. Er is veel moed voor nodig om naar angst te kijken. Het betekent heel hard werken en zeer toegewijd zijn aan ‘het stilzitten’.

 

Angst in het lichaam

Juist doordat je niets buiten sluit en in open aandacht bent, ervaar je tijdens het stilzitten ook je lichamelijke reactie tijdens dit proces. Wanneer je bijvoorbeeld angst voelt, zul voelen dat er een golf van energie door je lichaam stroomt. Ook voel je dat de adem stopt of versnelt en je voelt dat bepaalde spieren aanspannen. Wanneer je dit ervaart, kun je bewust je adem weer terugbrengen, langzaam en laag in de romp. Ook kun je bewust de gespannen spieren weer loslaten (in een volgend artikel meer hierover). Door de lichamelijke reacties te herstellen zul je merken dat de angst gemakkelijker kan vertrekken.

 

Inzicht in al deze mechanismen en het laten gaan van angst is een bevrijding op zichzelf.

 

 

 

Danielle Bersma is naast yogadocent ook fysiotherapeut, waardoor zij de oefeningen weet te doorgronden op lichamelijk en spiritueel niveau. In de opleiding wordt zij gesteund door tal van docenten: waaronder Aad Verboom.

 

Aad Verboom heeft Indologie (Indiase Talen en Culturen) en Boeddhologie gestudeerd. Hij promoveerde op een boeddhistische vorm van meditatie genaamd ‘de volmaaktheid van inzicht (Prajñ_-p_ramit_) in 8000 verzen’. Sinds zijn 23e beoefent hij ook zelf meditatie.