Ouderen hebben baat bij yoga

Enkele wetenschappelijke onderzoeken nader beschouwd

Door: Karina Kester, verplegingswetenschapper en yogadocent

 

Op een leeftijd dat een ander aan zijn pensioen begint te denken, rondde Karina Kester haar opleiding tot yogadocent af aan de Samsara Yoga Opleiding in Bilthoven en begon les te geven aan ouderen vanaf ongeveer 80 jaar.  Ze ontdekte dat binnen haar vakgebied, verplegingswetenschappen, al gedegen onderzoeken zijn uitgevoerd naar het effect van yoga op de oudere mens. Hieronder analyseert Kester haar bevindingen en verbindt die met haar eigen ervaringen.

 

Toen ik yoga begon te doceren aan ouderen, en merkte hoeveel baat deze groep bij yoga had, wilde ik weten of er ook op wetenschappelijk gebied al wat bekend was over de effecten van yoga op zeventig plussers. Vanuit mijn eigen vakgebied heb ik in de meest recente en relevante literatuur van de wetenschappelijke verpleegkundige tijdschriften onderzoeken bestudeerd. Deze hadden betrekking op het gebied van gezondheidswinst door yoga bij ouderen.

Aangenaam verrast was ik toen ik een yogaprogramma voor ouderen vond, genaamd het Silver Yoga Programma, waarbij Silver uiteraard slaat op de grijze haren maar tevens op een aangepast yogaprogramma voor ouderen. Andere onderzoeken waren specifiek gericht op ouderen met een chronische ziekte die baat zouden hebben bij yoga. In onderhavig artikel breng ik een aantal relevante bevindingen uit de onderzoeken  aan het licht en laat ik de betekenis ervan zien voor de yogapraktijk.

 

 

Het Silver Yoga Programma (SYP)

Het SYP is in 2007 ontwikkeld door een groep verplegingswetenschappers in Taiwan. Dit geschiedde in samenwerking met een groep experts waaronder yogadocenten, maar ook experts in de hulpverlening aan ouderen zoals artsen, fysiotherapeuten en klinisch specialisten.

Hoofdonderzoeker was professor Chen, verbonden aan Fooyin University te Taiwan.

Zij bouwde voort op een groot aantal onderzoeken op het terrein van de gezondheidswinst voor ouderen die yoga beoefenen. In desbetreffende onderzoeken komen positieve effecten naar voren op het gebied van verbeterde longfuncties, verlaging van de bloeddruk, vermindering van hart en vaatziekten, depressie, angst en een verbetering van een algemeen fysiek en geestelijk welbevinden.

Deze resultaten vond zij voornamelijk in de westerse literatuur en zij wilde onderzoeken of dezelfde resultaten ook terug te vinden zouden zijn in Taiwan.

Het SYP is specifiek gericht op oudere deelnemers tussen de 70 en 80 jaar. Het programma is uitvoerig getoetst op veiligheid en uitvoerbaarheid voor de deelnemers en ziet er in beknopte vorm als volgt uit:

 

• 20 minuten warming-up. Oefeningen van bewegen van voeten, vingers, nek, hoofd en schouders.

• 20 minuten hatha yoga: twee staande oefeningen, 2 in de Kathouding, vooroverbuigingen, en achterwaartse buigingen aangepast aan de fysieke mogelijkheden en beperkingen

• 10 minuten rusthoudingen zoals de foetushouding, de lijkhouding en de in ruglig knieën naar hoofdhouding.

• 10 minuten ontspanning: door middel van geleide meditatie wordt het hele lichaam doorgenomen door gerichte aandacht op de afzonderlijke lichaamsdelen te vestigen.

 

Toen het programma getest was op uitvoerbaarheid, hebben Chen en haar medewerkers een aantal wetenschappelijke onderzoeken uitgevoerd met dit yogaprogramma bij ouderen.

Onderzocht werden fysieke en geestelijke fitheid, de slaapkwaliteit en klachten van depressieve aard bij ouderen.

Twee groepen die bij aanvang van het onderzoek aan dezelfde kenmerken voldeden werden met elkaar vergeleken: zij die gedurende zes maanden het SYP kregen aangeboden en zij die op een wachtlijst stonden en geen SYP volgden.

Na de interventie van het yogaprogramma werden er in dit onderzoek significante verschillen gevonden tussen de beide groepen. Bij de groep die het SYP had gevolgd waren er duidelijk verbeteringen geconstateerd op het gebied van fysieke fitheid, hart en longfuncties, gewicht en bloeddruk, slaapstoornissen, depressieve klachten en geestelijk welbevinden. Dit in tegenstelling tot de groep op de wachtlijst waar de gemeten indicatoren onveranderd bleken.

 

Onderzoeken bij ouderen met specifieke chronische aandoeningen

Een andere groep onderzoeken richtte zich op ouderen met chronische aandoeningen, omdat veel senioren last hebben van klachten van chronische aard zoals bepaalde longaandoeningen en diabetes type 2.

Donesky-Cuenco, professor en verpleegkundig onderzoeker aan de universiteit van California, voerde een onderzoek uit specifiek gericht op ouderen met chronische longaandoeningen. Het yogaprogramma werd ontwikkeld door yoga experts en men voegde een aantal ademoefeningen toe waarvan men veronderstelde dat deze van belang konden zijn voor deze doelgroep. Vooral ademoefeningen gericht op een verlengde uitademing die men ook gemakkelijk thuis zou kunnen uitvoeren. Men wilde het accent niet op de techniek sec richten maar de ademoefeningen werden heel bewust geïntegreerd in de yogaoefeningen.

Dit onderzoek wees uit dat een specifieke yoga beoefening gericht op bijvoorbeeld de klachten van deelnemers effect heeft op de te behalen gezondheidswinst.

Door de ademoefeningen gaven de onderzochte deelnemers aan meer grip te hebben op hun benauwdheid en adem.Tevens konden zij zich veel beter ontspannen. Op andere gebieden zag men geen significante verbeteringen.

 

Skoto-Kondza, onderzoeker aan University College te Londen, voerde een onderzoek uit bij ouderen met suikerziekte type 2 (insuline onafhankelijk).

Deze onderzoeksgroep kwam uit de lagere sociale klasse in de buitenwijken van Londen.

Zij registreerde geen gezondheidsverbeteringen na een yoga interventie. Wat bleek? De groep had moeite om regelmatig aanwezig te zijn en vond de oefeningen niet haalbaar noch uitvoerbaar, hetgeen mede de uitval verklaarde. Slechts vijftig procent kwam regelmatig.

Er was weinig motivatie en ook de yogaleraren vonden hatha yoga niet geschikt voor deze doelgroep. Geconcludeerd werd dat de yoga interventie te kort was (twaalf weken) en uit dit onderzoek bleek tevens dat sociale klasse en opleiding een rol spelen bij de toegankelijkheid van yoga voor ouderen.

 

Nuancering

Uiteraard heb ik maar een klein aantal onderzoeken uit slechts één discipline bestudeerd. Het was voor mij zeker stimulerend voor het geven van de lessen aan ouderen. Ook bij hen merk ik dat yoga een positief effect heeft op de gezondheidsbeleving. Zeker na een wat langere tijd zie ik verbeteringen in bijvoorbeeld soepelheid, het zich kunnen ontspannen, een adem die dieper is en meer vanuit de buik, bij een deelnemer is het hyperventileren totaal verdwenen en een deelnemer met reuma rapporteert dat zij  minder pijn heeft. Opvallend is de gemotiveerdheid van de deelnemers. Verzuimen van de lessen is een zeldzaamheid. Dit zijn uiteraard subjectieve observaties van slechts enkelen. Interessant zou het zijn om in Nederland een onderzoek te starten naar de beleving van ouderen die de yoga beoefenen en de eventuele gezondheidswinst die men daardoor ervaart.

 

Aandachtspunten voor yogalessen aan ouderen

Uit de literatuur en vanuit mijn eigen ervaring heb ik enkele aandachtspunten en een richtsnoer gevonden bij mijn yogalessen aan ouderen.

Ouderen die in mijn eigen praktijk tevens een of meerdere chronische aandoeningen en/of beperkingen hebben zoals chronische longaandoeningen, reuma, nieuwe knie of heup en hyperventileren.

 

• Yoga kan voor een aantal oefeningen heel gemakkelijk en comfortabel worden uitgevoerd op een stoel. Dit wordt als veilig ervaren en geeft vertrouwen in het begin van de les. Losmaakoefeningen zoals schouder- en nekspieroefeningen, rek- en strekoefeningen en simpele ademoefeningen zijn zo uitvoerbaar.
• Goed leren opstaan en weer liggen is ook al een oefening waard.
• Bereidheid om tegemoet te komen aan de individuele behoeftes en mogelijkheden van de deelnemers.
• Alleen die poses aanbieden die uitvoerbaar en veilig zijn voor de groep.  De Boom (Vrksasana) kan worden aangeboden als een balansoefening waarbij men in een staande houding de rechtervoet op de linker zet. Mijn ervaring is dat dit al moeilijk genoeg kan zijn en sommigen hierbij een muur of stoel nodig hebben.
• Geleide meditatie en rustpauzes aanbieden.
• Zachte vormen van zelfmassage van voeten, handen en gezicht kunnen weldadig werken.
• Veiligheid en vertrouwen zijn belangrijk, evenals rust en stilte. Er mag ruimte zijn voor liefdevolle aandacht. Dit kan door een simpel gebaar bijvoorbeeld door iemand toe te dekken met een dekentje vlak voor de ontspanning.

 

Literatuur

Kuei-Min Chen, PhD, RN , Wei-Shyuan Tjeng, Yoga instructor, Li-Fen Ting, PhD, Gwo-Feng Huang PhD. Development and evaluation of a yoga exercise programme for older adults. Journal of advanced Nursing, 2007

 

Kuei-Min Chen, PhD RN, Ming-Hsien Chen, Shan-Mann Hong, Hui-Chen Chao, Huey-Shyan Lin, Chun-Huw Li. Physical fitness of older adults in senior activity centres after 24-week silver yoga. Journal of clinical nursing, 2008

 

Kuei-Min Chen PhD RN e.a. Sleep quality, depression state and health status of older adults after yoga silver exercises: Cluster randomized trial. International Nursing Studies, 2009

 

Lana Skoro-Kondza e.a. Community based yoga classes for type 2 diabetes: an exploratory randomised controlled trial. Londen, BMC Health Services Research, 2009

 

DorAnne Donesky-Cuenco PhD RN e.a. Yoga Therapy decreases dyspnea-related distress and improves functional performance in people with Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD): a pilot study. The journal of alternative and complementary medicine, no. 3, 2009

 

Zie ook de bijscholing Yoga voor ouderen.